Heksenjacht op Joden in Turkije – de “nieuwe normaal”

Synagogue in Istanbul. Screenshot YouTube

Hitler en diens boek Mein Kampf zijn erg populair in Turkije. Vooral onder de jonge generatie. Mein Kampf kun je zelfs in supermarkten kopen, soms met extra korting. Insider Betsy Penso beschrijft en analyseert hedendaagse Jodenhaat, de “nieuwe normaal” onder het bewind van president Erdogan.

Jurist Penso is coredacteur van Avlaremoz, een internetplatform dat de Joodse gemeenschap in Turkije een stem wil geven, publieke aandacht vraagt voor antisemitisme en de positie van etnische en religieuze minderheden in Turkije. Voor het februarinummer van Turkeyscope van het Moshe Dayan Center van de Universiteit van Tel Aviv schreef Penso een heldere bijdrage onder de titel: Antisemitism: The “New Normal” in Turkey.

De auteur schenkt klare wijn. Turkije is nooit bijzonder sucesvol geweest in het indammen van Jodenhaat. De Palestijnse kwestie is bovendien altijd een emotionele factor geweest onder de Turkse bevolking. Vanaf het begin van de huidige oorlog die de Joodse staat voert tegen de terreurorganisatie Hamas, stond het Turkse publiek niet aan de kant van Israël, maar koos de zijde van Hamas. Zelfs al op 7 oktober 2023, die weerzinwekkende pogrom dag, noteert Penso veelzeggend genoeg. Voeg daaraan toe de omarming van de Palestijnse terroristen door president Erdogan onder het mom van islamitische vrijheidsstrijders, en de weg is geplaveid voor de massa om zich antisemitisch te uiten en de Joodse gemeenschap schrik aan te jagen. “Met andere woorden antisemitisme en het tonen van antipathie jegens Israël werden de nieuwe normaal”, legt Penso uit.

Zij staat in haar artikel vooral stil bij de effecten van de oorlog in Gaza op de Joodse gemeenschap in Turkije. Die vormt immers “het voornaamste slachtoffer van deze haatcampagne”. De oorlog was nog maar enkele dagen oud of “je merkte al een sterke anti-Israël atmosfeer in de straten van Istanbul”. Zo plakte een taxichauffeur een papier op zijn achterruit met de tekst dat hij geen Israëlische passagiers meenam. Niemand vroeg de taxichauffeur deze grove belediging te verwijderen.

Dat gebeurde blijkbaar wel met de tweetalige tekst (Turks en Hebreeuws) “Geen toegang voor Joden”, inclusief een doorgestreepte Israëlische vlag, bij de ingang van een zaak. Voor deze infame actie tekende de eigenaar van een tweedehands boekenwinkel, vlakbij de Universiteit van Istanbul. Een herinnering aan de duistere dagen van nazi-Duitsland, merkt Betsy Penso, terecht op. Naderhand gaf deze Turkse Jodenhater in een interview vol trots aan niets te willen kopen of verkopen aan Joden.

Turkse antisemieten schrikken er evenmin voor terug om synagoges te belagen. Belangrijk daarbij is, zo onderstreept Penso, dat christelijke kerken evengoed het mikpunt blijken te zijn. “Een teken dat de daders niet in staat zijn een Jood te onderscheiden van enige niet-moslim.” 

De eerste aanval op een synagoge vond plaats op 28 oktober 2023 in de stad Izmir. De muren van de Etz Hayim Synagogue werden ernstig besmeurd met de woorden “Israël de Moordenaar”. Op 8 november fungeerde de Grieks-Orthodoxe Kerk in Istanbul, gewijd aan de Maagd Maria, als doelwit voor antisemieten. De kerkmuren werden bezoedeld met Palestijnse vlaggen en de teksten “Vervloekt Israël” en “Al-Quds is de hoofdstad van Palestina”. Welhaast cynisch voegt Betsy Penso hieraan toe: “Echter dit keer vergaten de daders niet ook nog stenen te gooien.”

Bijzonder intimiderend was de aanval op een protestantse kerk in Eskisehir. Deze gemeente bestaat uit christenen van Turkse herkomst. Op 25 november werd de voorganger van deze kerk door twee mannen regelrecht bedreigd. Ze vroegen hem of hij een Jood of Israëli was. En passant gaven ze aan de kerk in brand te steken in geval de predikant de politie zou bellen.

In de Turkse antisemitische campagne spelen de sociale media én politieke figuren een niet te onderschatten rol. Te denken valt dan aan die vreemde video van 20 november. Een groep jonge nepdokters roept daarin medici en verplegend personeel op te protesteren tegen Israël bij een dichtbij gelegen Joods ziekenhuis. Na lezing van hun manifest verven ze hun handen rood zodat het bloed lijkt.

Op de sociale mediasite Reddit verscheen eveneens de poster van een pro-Palestijnse rally in Istanbul met een tekst, toegeschreven aan sultan Abdulhamid II: “Dood aan de Joden, laten we een nieuwe jacht op de Joden in Turkije beginnen, Joods bloed is halal voor ons, alles is voor Palestina.” Analiste Penso betwijfelt ten zeerste of deze woorden werkelijk afkomstig zijn van de sultan, de grammaticale fouten in de slogans spreken voor zich. Ze vraagt zich zelfs af of de daders wel Turks zijn.

Betsy Penso wijst erop dat antisemitische beelden en woorden vaak gerelateerd zijn aan de Holocaust en Hitler. Dat zie je terug in veel landen. Zo ook en zelfs veelvuldig bij Turkse politici. Ter illustratie: Süleyman Sezen, lid van de districtsraad van Atakum namens de regeringspartij AKP, herdacht Adolf Hitler in naam van Allah. Hij voegde daaraan toe dat de wereld alleen vrede en waardigheid zou bereiken zodra de aarde gereinigd zou zijn van de Joden. 

Tekenend was dat de voorzitter van de districtsraad, een lid van Republikeinse Volkspartij, collega Sezen niet onderbrak of terechtwees, maar reageerde met “dat dit menselijke sentimenten” zijn.

Die referentie aan de Führer was trouwens bepaald niet de enige positieve verwijzing naar Hitler in deze oorlogsdagen in Gaza. Wat wil je ook anders, argumenteert Penso, als president Erdogan voorop gaat door de Israëlische premier Benjamin Netanyahu met “Hitler” of de “Führer” aan te spreken. “Dat leidt tot de banalisering van de Holocaust”, oordeelt de coredacteur van Avlaremoz met reden.

Een heel kwaadaardig aspect van de campagne tegen de Joden in Turkije betreft de aanklacht van landverraad. Daaraan maakte zich op 19 oktober 2023 het parlementslid Nimet Özdemir (IYI Partij ofwel Goed Partij) schuldig. Ze zond een reeks parlementaire vragen aan de minister van Binnenlandse Zaken die de Joden in het land betichtte van verraad. “Zij wilde duidelijk een heksenjacht tegen Turkse burgers van Joodse origine ontketenen”, becommentarieert Penso.

Het gaat in essentie over alle burgers met een dubbele nationaliteit, Turks én Israëlisch. Özdemir richtte haar pijlen in eerste instantie op Joden die als reservisten waren opgeroepen door Israël en op degenen die na het uitbreken van de oorlog naar de Joodse staat waren gereisd. Het parlementslid eiste sancties, concreet de intrekking van het Turkse staatsburgerschap, voor hen die op de een of andere wijze aan de oorlog deelnamen.

 “Niet verrassend, was Özedmir niet de enige politieke figuur op jacht naar Joden”, hekelt Betsy Penso. Zo beoogt een Koerdisch Islamistische Partij, die nauwe banden onderhoudt met de terroristische organisatie Hezbollah, nieuwe wetgeving in te brengen bij de volksvertegenwoordiging die de Turkse autoriteiten machtigt burgers met een dubbel paspoort het land uit te wijzen met verbeurdverklaring van hun bezittingen. Verder stellen deze Koerdische islamisten voor personen met de Turks-Israëlische nationaliteit gevangen te zetten op de beschuldiging van deelname aan genocide.

Penso denkt dat deze wetgeving niet door het Turkse parlement zal komen. Desalniettemin plaatst ook deze manoeuvre de Joden in Turkije in een kwaad daglicht, benadrukt ze.

Sinds de oorlog tussen Israël en Hamas in alle hevigheid uitbrak is de uitwijzing van personen met een dubbel staatsburgerschap in Turkije een hot topic. En dat niet alleen in politieke kringen. In de Turkse media wordt uitzetting van Joden zelfs openlijk gepromoot. Zo schreef Yeni Akit, een van de bekendste antisemitische, islamistische kranten in het land: “Wijs de Zionistische knechten uit”. 

In afwijking van de beschuldigingen van Özdimir claimde Yeni Akit dat alle Joden natuurlijke burgers zijn van Israël en dat dus degenen die aan de “massamoord” deelnemen, moeten worden berecht. De krant ging nog een stap verder: Turkse Joden zouden direct in de gelederen van de Israëlische strijdkrachten worden gerekruteerd, zelfs zonder Israëlische burgers te worden. Inmiddels doet het Openbaar Ministerie in Istanbul onderzoek naar twee gevallen, een waar nachtmerriescenario voor sommigen, stelt Penso.

Het hoeft geen betoog dat de oorlog in Gaza als een loden last drukt op de Joodse gemeenschap in Turkije. Het grote publiek verlangt van haar dat zij de staat Israël veroordeelt. Dat gebeurt volop via de sociale media en door bekende mediafiguren. Tot de laatste categorie behoort de columnist Murat Özer. Voor de camera verweet hij de Joden niet op te staan tegen het brute geweld in Gaza en herhaalde hij het oude Turkse verhaal dat zij als Sefardische Joden slechts gasten waren van het Ottomaanse rijk. Tegelijkertijd aarzelde deze demagoog niet de Joodse gemeenschap te dreigen met collectieve gijzeling, inclusief haar synagogen als aanvals object.

Turkse Jodenhaters maken amper gebruik van de sociale media voor het spuien van hun venijn. Met regelrechte ontmenselijking als gevolg. Dat toont het bericht van de moord op Avi Avraam Zakuto op 7 oktober tijdens de pogrom van Hamas klip en klaar aan. De Joodse gemeenschap meldde zijn gewelddadige dood op 12 oktober op X. Let wel, dit slachtoffer van de bloeddorst van Hamas was ook een Turkse burger. In reactie op dit tragische overlijdensbericht stroomden er in plaats van blijken van medeleven honderden afschuwelijke antisemitische opmerkingen binnen.

Hoe droevig en veelzeggend is de conclusie van Betsy Penso dat het besluit van de Joodse gemeenschap in Turkije om al haar activiteiten te bevriezen en vooral een laag profiel aan te nemen ter vermindering van de spanningen, achteraf de juiste bleek.

Wat evenwel blijft, is “de nieuwe normaal” qua Jodenhaat op Turks territorium. Die klinkt luid door in het realistisch pessimisme van deze bewonderenswaardig moedige Joodse stem: “Het lijkt erop dat de oorlog voortduurt en zo zullen er antisemitische incidenten zijn in Turkije.”

Bas Belder, historicus